Tematika 7 Mësimi 3 Matja e faktorit kapital

Hyrje në Ekonomi Tematika 7 Mësimi 3

TEMATIKA 7 TREGJET E FAKTORËVE TË PRODHIMIT

Matja e faktorit “kapital”

Matja sipas llojit të kapitalit
Për matjen e kapitalit është e domosdoshme njohja e strukturës dhe specifikave të kapitalit. Kapitali përbëhet nga “kapitali fiks” dhe “kapitali qarkullues”.

Kapitali fiks korrespondon me vlerën e makinerive, pajisjeve, ndërtesave etj., domethënë, me pjesën e kapitalit të investuar në procesin e prodhimit për një periudhë afatgjatë, vlera e të cilit amortizohet gradualisht nga një periudhë në tjetrën (zakonisht nga një vit në tjetrin). Kapitali fiks përdoret për shumë cikle prodhimi.

Kapitali qarkullues është pjesa e kapitalit të angazhuar për lëndë të para dhe fuqinë punëtore. Vlera e kapitalit qarkullues kalon tërësisht në vlerën e mallrave apo shërbimeve gjatë një procesi prodhimi. Kapitali qarkullues ka një jetëgjatësi të kufizuar në funksion të specifikave të cikleve të prodhimit. Në vlerësimin e kapitalit përfshihen blerjet e aktiveve fikse (makineri e pajisje, ndërtesa, terrene etj.) për t’u përdorur në disa cikle prodhimi, si dhe disa “investime jomateriale”, siç janë p.sh, programet e ndryshme informatike.

Formimi i kapitalit realizohet nëpërmjet investimeve.
Ndërmarrjet duhet të investojnë, në mënyrë që të rinovojnë kapitalet e tyre, të rrisin prodhimin, të modernizojnë aparatin prodhues dhe të rinovojnë fuqinë punëtore. Në këtë këndvështrim evidentohen tre kategori investimesh:
1. investime zëvendësuese (rinovimi i kapitalit të amortizuar);
2. investime për rritjen e produktivitetit (modernizimi i aparatit prodhues, zëvendësimi i fuqisë punëtore ekzistuese me fuqi punëtore më të kualifikuar);
3. investime zgjeruese për shtimin e kapitalit pa ndryshuar strukturën dhe përbërjen e tij

Për financimin e financimeve ekzistojnë mënyra të ndryshme: blerje, duke përdorur fondet e vet ndërmarrjes; blerje nëpërmjet kredive apo huave të ndryshme etj. Për sa i përket “kapitalit human”, matja e tij korrespondon me shpenzimet e realizuara në edukim, formim profesional, përfitime eksperiencash të ndryshme prodhuese e menaxheriale, shpenzime shëndetësore për stafin, qendrave të informacionit e shpërndarjes së njohurive etj. Sipas Adam Smith-it, janë njerëzit ata që kontribuojnë më shumë në rritjen ekonomike. Punonjësit që kryejnë studime cilësore dhe afatgjata kanë bagazh intelektual e kulturor dhe konsolidojnë talente të rëndësishme. Ata janë më produktivë, më eficientë dhe më inovativë në punë. Teoria e kapitalit human thekson se është më efektive të investosh në edukimin dhe formimin profesional të individit se sa t’i përqendrosh investimet vetëm te makineritë dhe pajisjet. Investimet në kapitalin human, sidomos për periudha afatgjata, janë më eficiente.

E njëjta logjikë përdoret dhe në rastin e matjes dhe evidentimit të kapitalit jomaterial. Indikatorët kryesorë për evidentimin e tij, megjithëse kemi të bëjmë me një kapital jomonetar vështirësisht të kontabilizueshëm, kanë të bëjnë me efektet pozitive financiare që burojnë nga:
a. format moderne të organizimit dhe menaxhimit të sipërmarrjeve;
b. produktet “markë” dhe ecuria e tyre në treg;
c. format moderne të marketingut dhe teknikave të shitjes;
d. reputacioni i mirë i ndërmarrjes dhe produkteve të saj;
e. mënyrat e menaxhimit të burimeve njerëzore;
f. të ardhurat bazuar në të drejtat e autorit dhe patentat;
g. rritja e nivelit të motivimit të stafit;
h. efektet e informatizimit dhe digjitalizimit të proceseve menaxheriale, prodhuese dhe shitjeve etj. Për matjen e kapitalit natyror – që përmbledh tërësinë e burimeve natyrore që shfrytëzohen ekonomikisht nga njeriu, por që nuk janë prodhuar prej tij të tilla, si nafta, gazi, pyjet, toka, ajri, uji, mineralet, fauna dhe flora etj. – ekzistojnë indikatorë të shumtë. Ato mund të maten në mënyrë “fizike”, domethënë në ton, numër etj., ose në mënyrë monetare duke e shprehur në sasi monetare vlerën e tyre.

Nga këndvështrimi i pastër ekonomik, metoda sasiore paraqet disa vështirësi që lidhen me integrimin e këtyre të dhënave në llogaritjen e kapitalit prodhues dhe atij financiar, aq më tepër që mund të krijojnë iluzionin e të mirave materiale “falas”, duke stimuluar një shfrytëzim joeficient të tyre. Vështirësi paraqet dhe vlerësimi monetar i tyre, pasi specifikat e tyre janë të shumta. P.sh., është mjaft e vështirë të matësh vlerën e pyllit si burim për prodhimin e drurit. Një nga metodat e vlerësimit që përdoret aktualisht është ajo e “dakordësisë për të paguar”, që nënkupton nivelin e gatishmërisë së individëve apo sipërmarrjeve për ruajtjen e cilësisë dhe standardeve të kapitalit natyror në kuadrin e përcaktimit të tyre si “të mira materiale natyrore”. Disa shembuj janë rasti i vlerës së cilësisë së ajrit, pastërtisë së ujit, rezervave të naftës dhe gazit, tokës bujqësore, etj.

Një nga vështirësitë më evidente është vlerësimi në kohë i gjendjes dhe disponibilitetit të burimeve natyrore, kryesisht lidhur me:
a. efektet e tyre për gjeneratat e ardhshme;
b. përfitimet e gjeneratave aktuale në raport me gjeneratat e ardhshme;
c. efektet e ngrohjes globale,;
d. gropën e ozonit;
e. qëndrueshmërinë e biodiversitetit;
f. kompensimin e kapitalit natyror nëpërmjet përdorimit të formave të tjera të kapitalit;
g. pasqyrimin e kapitalit natyror në kontabilitetin nacional;
h. kostot ekologjike të modelit të prodhimit dhe konsumit etj.

Kombinimi i faktorëve të prodhimit
Faktorët e prodhimit nuk përdoren në mënyrë të ndarë nga njëri-tjetri dhe, për pasojë, nuk mund të studiohen të veçuar. Sipërmarrjet i kombinojnë faktorët e ndryshëm të prodhimit në mënyrë që të realizojnë produktet apo shërbimet e tyre. Qëllimi i çdo ndërmarrje është minimizimi i kostove dhe maksimizimi i fitimeve. Në procesin e prodhimit apo realizimit të shërbimeve, sipërmarrjet realizojnë dhe zëvendësimin apo kombinimin e faktorëve të prodhimit, rritjen e sasisë së një faktori prodhues kundrejt zvogëlimit të përdorimit të një faktori tjetër prodhues. P.sh, ndërmarrjet mund të zëvendësojnë kapitalin punë me kapitalin fizik ose atë jomaterial. Tendencat e sotme konsistojnë në zëvendësimin gjithnjë e më të madh të kapitalit punë me kapitalin teknik e teknologjik, i cili garanton eficiencë më të lartë dhe fitim më të madh.

Faktorët e prodhimit kombinohen në atë që njihet si funksioni i prodhimit, i cili mund të marrë forma të ndryshme. Më e njohura është ajo që paraqitet në grafikun në të djathtë. Nga grafiku vihet re që në fillim sa më shumë të shtojmë faktorët e prodhimit aq më shpejt rritet prodhimi dhe më pas, edhe pse mund të vazhdojmë të rrisim këta faktorë, prodhimi ndryshon në nivele shumë të ngadalta. Pjerrësia e këtij funksioni lidhet me konceptin marxhinal që shpjeguam në rastin e faktorit punë.