Tematika 4 Mësimi 3: Format dhe kategorizimi i sipërmarrjeve firmave

Hyrje në Ekonomi Tematika 4 Mësimi 3

TEMATIKA 4 FILLIMI I NJË BIZNESI DHE FINANCIMI I TIJ

Format dhe kategorizimi i sipërmarrjeve/firmave

Format kryesore të organizimit të biznesit
Të gjithë sipërmarrësit në aktivitetin e tyre do të ndeshen vazhdimisht me çështje të ndryshme ligjore. Forma e organizimit të biznesit është një prej vendimeve të para të rëndësishme me natyrë ligjore që duhet të përcaktojë sipërmarrësi. Format kryesore të organizimit të sipërmarrjes janë:

1. Firmat individuale, ose biznesi me një pronar – Forma më e përhapur e organizimit për bizneset e vogla është personi fizik. Personat fizikë nuk janë të organizuar në formën e një shoqërie tregtare dhe zotërohen nga një person i vetëm. Në Shqipëri, rreth 90% e bizneseve janë të organizuar si persona fizikë. Avantazhet. Kjo është forma më e përhapur e organizimit sepse sipërmarrësi e ka më të lehtë që ta fillojë këtë biznes. Ai kërkon më pak dokumente ligjore në raport me format e tjera. Sipërmarrësi i merr vetë të gjitha vendimet, është vetë përgjegjës për sukseset dhe dështimet, vendos vetë për organizimin e biznesit dhe strukturën e shpenzimeve dhe përdorimin e fitimit. Disavantazhet. Disavantazhi kryesor në rastin e personit fizik lidhet me përgjegjësinë e pronarit, sepse në këtë rast sipërmarrësi konsiderohet si i njëjti subjekt ligjor me përgjegjësi të pakufizuar. Nqs biznesi/kompania paditet ose falimenton, sipërmarrësi mund ti humbasë dhe aktivet e biznesit dhe ato personale. N.q.s sipërmarrja ka sigurime të përshtatshme, kjo mund ta mbrojë sipërmarrësin nga efektet e dështimeve financiare dhe ligjore. Veç kësaj, mungesa e aksionerëve apo ortakëve e kufizon sipërmarrjen, sepse sipërmarrësit i bie gjithë barra e përgjegjësive dhe detyrimeve të funksionimit, sigurimit të financimeve të domosdoshme etj.

2. Shoqëria me ortakë/bashkëpronësia – Në një shoqëri kolektive të gjithë ortakët kanë përgjegjësi të pakufizuar, ashtu si dhe personat fizikë. Avantazhet. Shoqëritë kolektive kanë dy ose më shumë ortakë, kështu që organizimi i punës dhe përgjegjësitë mund të ndahen ndërmjet disa individëve me njohuri dhe specialitete të ndryshme. Kjo formë organizimi krijon mundësi që investimet e domosdoshme për funksionimin e biznesit të sigurohen nga dy apo më shumë ortakë. Disavantazhet. Disavantazhi kryesor qëndron në faktin se në rastet e ngritjes së një padie kundër shoqërisë, apo në rastet kur shoqëria dështon financiarisht, të gjithë ortakët mund t’i humbin aktivet e tyre personale, duke qenë të detyruar t’u përgjigjen borxheve që mund të ketë shoqëria (me përjashtim të rasteve kur ka një kontratë të specifikuar në marrëveshjen e ortakërisë). Në rastet e shoqërive me ortakë, ekziston dhe një formë tjetër specifike organizimi që quhet “shoqëri komandite”, në të cilën investitorët që janë ortakë me përgjegjësi të kufizuar nuk kanë detyrim të shlyejnë të gjitha borxhet e shoqërisë dhe mund të humbasin vetëm sasinë e parave që kanë investuar. Ortakët me përgjegjësi të kufizuar mund të mos marrin pjesë aktivisht në menaxhimin e përditshëm të shoqërisë, si dhe mund ta shesin me vullnet të lirë dhe në çdo kohë që dëshirojnë titullin e pronësisë që kanë mbi shoqërinë. Kjo lloj forme organizimi specifike, shumë pak e njohur dhe e aplikuar në Shqipëri, ka nevojë për më shumë dokumente ligjore në raport me shoqërinë kolektive.

3. Shoqëria aksionere – Sipërmarrësit mund të zgjedhin ndërmjet dy formave të shoqërive aksionere: Shoqëri aksionere me një nivel (kur ka vetëm këshill administrimi që menaxhon punët dhe drejton shoqërinë), ose me dy nivele (kur ka këshill mbikëqyrës që mbikëqyr zbatimin e rregullave, ligjeve dhe kujdeset për vendimet me natyrë strategjike dhe administrator që bën menaxhimin e përditshëm të shoqërisë). Avantazhet. Një prej avantazheve më të mëdha të shoqërive aksionere është se të gjithë aksionerët e saj kanë përgjegjësi të kufizuar. P.sh., nëse ndaj shoqërisë ngrihet padi apo falimenton, aksionerët nuk i humbasin aktivet e tyre personale dhe kreditorët nuk kanë të drejtë t’i marrin ato. Avantazh tjetër përbën fakti se si në rastin e drejtimit me këshill administrimi, ashtu dhe në rastet e drejtimit me këshill mbikëqyrës, vendimmarrja është kolektive, duke siguruar kontributin e një numri të madh individësh me kualifikime dhe kompetenca të ndryshme, çka garanton cilësi e përgjegjësi kolektive vendimmarrje. Aksionerët kanë të drejtë të shesin aksionet e tyre pa ndikuar në ndryshimin e situatës ligjore të kompanisë. Ndryshimi apo largimi i një aksioneri nuk ndikon në prishjen e shoqërisë aksionere. Disavantazhet. Disavantazhi më i madh i shoqërive aksionere janë kërkesat e shumta ligjore për ngritjen dhe funksionimin korrekt të tyre. Kur formohen shoqëritë aksionere, aksionerët hartojnë aktin juridik të themelimit dhe statutin e shoqërisë. Në krahasim me personat fizikë dhe shoqërive me ortakë, shoqëria aksionere ka shumë më tepër dokumentacion ligjor për të hartuar e kompletuar, sidomos në rastet kur kërkon ta zgjerojë aktivitetin e saj apo të ndryshojë objektin e aktivitetit.

4. Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar – Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar ofron dhe përfitimet e shoqërisë aksionere dhe ato të një shoqërie me ortakëri. Investitorët e një shoqërie me përgjegjësi të kufizuar njihen me emrin “anëtarë” dhe jo aksionerë apo ortakë. Shoqëria me përgjegjësi të kufizuar është një shoqëri tregtare, e themeluar nga persona fizikë ose juridikë, të cilët nuk përgjigjen për detyrimet e shoqërisë tregtare dhe mbulojnë personalisht humbjet e shoqërisë deri në pjesën e pashlyer të kontributeve të nënshkruara. Kontributet e ortakëve përbëjnë kapitalin e regjistruar të shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar. Secili ortak gëzon kuotën e tij në shoqëri, në përpjesëtim me kontributin që ka dhënë në kapital. Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar rekomandohen më shpesh në rastet e bizneseve që zotërohen nga një familje, sepse menaxhimi dhe kontrolli i shoqërisë mund të përqendrohet në një numër të vogël anëtarësh që cilësohen si menaxherët e shoqërisë, pavarësisht nga përqindjet e kapitalit të investuar prej tyre në shoqëri.

5. Ndërmarrjet e përbashkëta. Janë marrëveshje ligjore ndërmjet dy palëve në funksion të një objektivi apo qëllimi të përcaktuar dhe të vlefshme për periudha kohore të caktuara në përputhje me marrëveshjen përkatëse. P.sh., dy shoqëri aksionere mund të vendosin të krijojnë një ndërmarrje të përbashkët për të shitur një produkt të caktuar gjatë një periudhe një apo disa mujore.

Organizimi i korporatës

• Korporatat janë forma të organizimit të biznesit në të cilat përgjegjësia e pronarëve është e kufizuar deri në masën e kapitalit të investuar prej tyre. Në këtë formë të organizimit veprimet e ortakëve janë të ndara nga ato të shoqërisë, ata nuk mundet të veprojnë në emër dhe për llogari të shoqërisë nëse nuk e kanë një funksion të tillë. Korporatat janë një formë e mirë e të bërit biznes për t’u shpëtuar disavantazheve të bizneseve individuale dhe ortakërive. Fjala korporatë shpesh na i bën njerëzit të mendojnë për biznese të mëdha si IBM, General Motors, Ford etj. Një biznes i madh jodomosdoshmërisht mund të jetë një korporatë. Shumë korporata në fakt janë kompani të mëdha, por korporata mund të rezultojë e dobishme edhe në biznese të vogla.

Aksionerët janë bashkëpronarë të korporatës. Kjo do të thotë se ata nuk janë përgjegjës për borxhet apo problemet e korporatës përtej parave, të cilat i investojnë në kompani. Aksionerët nuk shqetësohen për humbjen e shtëpisë apo pronave të tjera për shkak të ndonjë problemi me biznesin. Ky është një përfitim i rëndësishëm.

Bordi i drejtorëve: Korporatat kanë nevojë për drejtim menaxherial dhe për ta realizuar atë kanë bordin e drejtorëve. Bordi i drejtorëve zgjidhet çdo vit. Ky bord vendos për fondet që duhen për zhvillim për mënyrat sesi do të zgjerohet prodhimi, si dhe çfarë pjesë e të ardhurave do t’u shpërndahet aksionerëve.

Avantazhet. Një nga avantazhet e korporatave është mundësia për më shumë para për investime. Për të mbledhur më shumë para, një korporatë i shet aksione çdokujt që është i interesuar t’i blejë ato. Kjo do të thotë që miliona njerëz mund të jenë pronarë aksionesh në kompani të mëdha si p.sh. Ford. Një përparësi tjetër e madhe e korporatave është përgjegjësia e kufizuar e pronarëve. Gjithashtu një përparësi e madhe e korporatave është se ato e kanë madhësinë dhe burimet për t’i shfrytëzuar mundësitë për tregti kudo në botë. Avantazhe të tjera mund të përmendim:
a. vazhdueshmëria edhe në rastet e vdekjes së ndonjërit prej aksionerëve;
b. lehtësia e ndryshimit të pronësisë;
c. lehtësia e tërheqjes së punonjësve të talentuar dhe ndarja e pronësisë nga menaxhimi.

Disavantazhet. Një ndër disavantazhet më të mëdha të korporatave është kostoja fillestare, e cila mund të kushtojë mijëra euro. Madhësia e korporatave nuk përben vetëm avantazh, por mund të kthehet dhe në disavantazh. Korporatat e mëdha ndonjëherë bëhen shume jofleksibile dhe të ngurta për t’iu përgjigjur shpejt ndryshimeve të tregut. Disavantazhe të tjera mund të përmendim vështirësitë e mbylljes së saj dhe konfliktet e mundshme me bordin e drejtorëve (rasti i Steve Jobs).